Biraz önce bitirdiğim bir kitaptan bahsetmek istiyorum. "Şiddetsiz İletişim". Bu kitabın uzun süredir takibindeydim ancak bir sıra baskısı tükenmişti, okumak bu günlere kısmetmiş...
Klinik Psikolog, Akademisyen Dr Marshall Rosenberg, 1940'lı yıllarda Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş ve bu sebeple çok genç yaşta şiddetle tanışmış. Rosenberg sadece fiziksel şiddetten bahsetmiyor kitabında, hatta daha çok; davranışlarımıza, sözlerimize işlemiş, fiziksel olmayan günlük şiddetten bahsediyor. Kitabın her bölümünde durup; kendimle ve çevremle olan iletişimimi gözden geçirdim. Zira kitap düşündürtüyor insanı. Aslında biraz dursak, durabilsek, neleri neleri görüp farkedeceğiz ya, neyse...
Şimdilik kitapta duralım ve başlayalım anlatmaya:
Rosenberg'e göre, Şiddetsiz İletişim'in 4 öğesi var:
1-Gözlem
2-Duygu
3-İhtiyaçlar
4-İstek/Rica
-İletişimde gözlemlediğimiz somut davranışlar neler? (Gözlem)
-Bu gözlemlere bağlı olarak, kendimizi nasıl hissediyoruz? (Duygu)
-Peki ihtiyaçlarımız, isteklerimiz neler? (İhtiyaçlar)
-Bu ihtiyaçları karşılamak için çevremizden rica ettiğimiz/istediğimiz davranışlar neler?(İstek/Rica)
Oldukça basit görünüyor değil mi? Öyle, peki uygulaması? Maalesef; kolay değil. Rosenberg; yargılamalar, karşılaştırmalar, talepler ve etiketlemelerin bizi hayata yabancılaştıran bir iletişim ortamına sürüklediğini söylüyor. Ayrıca, hayata yabancılaştıran iletişimin; kendi düşüncelerimizden, duygularımızdan ve eylemlerimizden sorumlu olduğumuzu fark etmemizi engellediğini belirtiyor.
Ve örneklerle, alıştırmalarla bu yabancılaşmayı bize hatırlatarak, bizi kendi hayatımızla ilgili sorumluluğumuzu almaya çağırıyor. Biraz daha detaya girersek, Şiddetsiz İletişim için bize şu bileşenleri uygulamamızı salık veriyor:
1-Değerlendirme yapmadan gözlem yap: Bu sürecin ilk adımı: Genellemelerden ve yargılardan kaçınarak, zamana ve veriye dayanan gözlemler yapmamızı söylüyor. (Kitapta bol bol alıştırma var, kendinizi gözlemlemek açısından da bu alıştırmalar etkili.)
2-Hissettiklerini ifade et: Rosenberg diyor ki; "Kendimizle bağlantıda olmak yerine, başkalarına odaklı olma yönünde eğitildik. Hep zihnimizde akıllı olmayı ve başkaları neyi söylememi ve yapmamı doğru bulur diye kafa yormayı öğrendik."
Bu eğitilme şekliyle; duygularımıza ve hislerimize yabancılaştığımızı, düşüncelerimizle hislerimizi birbirine karıştırdığımızı söylüyor. Kitaptan bir örnek verirsem, konu daha iyi anlaşılacak. Mesela "Gitarist olarak kendimi yetersiz hissediyorum" gerçek bir duygu ifadesi değil, daha çok kişinin kendi yeteneğini değerlendirdiği bir düşünce. Kişi; "Gitarist olarak kendimi hayal kırıklığına uğrattığımı hissediyorum" derse, duyguyu konuşmaya başlayacak. Yetersizlik düşüncesinin altındaki duygu neden kaynaklanıyor, bunu fark edip, dile getirmek önemli...
Duygularımızı net ve somut sözcüklerle ifade edebilmek, üzerinde çalışılması gereken konulardan biri bence...
Kırılganlığımızı ifade etmenin kolay olmasa da, gerekli olduğunu düşünürüm. Rosenberg de, yaralanabilirliğimizi ifade etmenin, gerçek iletişimin kurulmasında önemli bir rolü olduğunu vurguluyor.
3-Duygularının kaynağını bul ve kabul et: Bu bölüm, duygularımızın ardındaki ihtiyaçlarımızın farkına varmakla ilgili. Rosenberg, başkalarının söyledikleri ve yaptıklarının, duygularımızın sebebi değil, tetikleyicileri olduğunu belirtiyor. Başkaları olumsuz bir iletişim kurduğunda, 4 seçeneğimiz olduğunu söylüyor: Kendimizi suçlamak, başkalarını suçlamak, kendi duygu ve ihtiyaçlarımızı sezmek, diğer kişinin olumsuz mesajının altında yer alan duygu ve ihtiyaçları sezmek.
Burada duygularımızdan dolayı başkalarını suçlamak yerine; kendi ihtiyaç, arzu, beklenti ve düşüncelerimizin varlığını kabul etmemizi, duygularımızın tüm sorumluluğunu üstlenip, ihtiyaçlarımızı dile getirmemizi öneriyor. Duygumuzla ihtiyacımızı birbirine bağlamamızı söylüyor.
Diyor ki; "Çoğumuz ihtiyaçlar doğrultusunda düşünmeyi öğrenmedik. İhtiyaçlarımız karşılanmadığında, otomatik olarak diğerlerinin hata ve kusurları üzerinde düşünmeye alışığız."
O yüzden şu sorulara odaklanmamız önemli:
-Karşılıklı olarak ihtiyaçlarımız neler?
-Bu ihtiyaçlarla ilgili karşılıklı rica ve isteklerimiz neler?
İhtiyacı dile getirmek kolay olmayabilir ama getirmemenin acısı çok daha zor, kitapta konuyla ilgili dramatik örnekler bulunuyor.
Dün bu konuda, ergenlik çağında olan kızımla bir diyalog geçti aramızda. Okuldan geldiğinde, canı sıkkın ve sinirliydi. Her an patlamaya hazır bir durumdaydı. "Anne çok yorgunum ve pizza yemek istiyorum" dedi. Normalde, böyle bir talebe, pizza sağlıksız bir yemek olduğu için, hemen karşı çıkardım ama bu sefer derin bir nefes alarak; "Hastalığın henüz geçmedi, bu da yorgun hissettiriyor olabilir seni, sinirlisin, moralin bozuk ve moralini düzeltecek bir şey yapmak istiyorsun, öyle mi?" dedim ve bingooo!!! "Evet" dedi ve on kaplan gücündeki sesi yumuşayıverdi. Yaşasın!!! "Peki o zaman, pizza ısmarlayacağım. Bu tür konulara itiraz etmem, tamamen senin sağlıklı ve iyi beslenerek büyümeni istememden ama seni de anlıyorum" dedim. Gülümsedi. Pizzasının yanında, hazırladığım salatayı yedi. (Ben hiçbir şey dememiştim:) İnsanlık için küçük, bizim için büyük bir adım oldu. Pizza yerine moralini düzeltecek başka bir şey bulabilir miydim? Belki ama o an için bulduğum çözümde karşılıklı birbirimizi anladığımızı gördüm. Özellikle ergenlik dönemleri test dönemleri diye düşünüyorum. Kitap bu açıdan da, işime yarayacak gibi görünüyor.
4-Başkalarından ne istediğini/ricanı netleştir ve açık, olumlu bir şekilde ifade et: Bu bölümde bence söylediği en güzel şey şu: "İstemediklerimizi değil istediklerimizi dile getirelim." Olumsuz ricalara direncin fazla olduğunu da belirtiyor. Bu konuyla ilgili verdiği örnek, sizin de kafanızı netleştirecektir. Eşi işte çok zaman geçiren bir kadın, kocasından işte bu kadar çok zaman harcamamasını istemiş ve bu istek neticesinde kocası 3 hafta sonra golf turnuvasına kayıt olmuş. Kadının esas isteği; en az bir geceyi eşinin kendisi ve çocuklarıyla geçirmesiymiş. Ama bunu açıklıkla eşine söylemediği için, eşi başka bir aksiyon almış. (Masal gibi oldu;)
Tabi ne şekilde ricada bulunduğumuz da önemli. Soruş şeklimiz, karşımızdaki kişi tarafından talep veya saldırı olarak da algılanabilir. Burada önemli olan, karşılıklı ihtiyaçların karşılanması. Gene kitaptan bir örnekle açıklayayım. Bir gence ailesi direkt olarak "Neden saçını kestirmiyorsun?" diye sorarsa, gençten tepkisel bir cevap alıyorlar. Ancak ailesi önce kendi duygu ve ihtiyaçlarını açıklarsa, soruları daha fazla rica olarak duyulabiliyor: "Saçın o kadar uzamış ki, özellikle bisiklete binerken önünü görmeni engellemesinden endişeleniyoruz. Kestirmeye ne dersin?"
Empati: Bu konuyu ayrı bir başlık yaptım zira, iletişim iki yönlü. Biz yukarıdakileri yapsak da, karşıyı anlamadığımız sürece iletişimin bir bacağı eksik kalıyor. Rosenberg'in şu empati tanımını sevdim: Empati, diğerleriyle ilgili tüm yorum ve önyargılarımızdan arındığımızda gerçekleşir. Kendinden verdiği örneği de sevdim. Bir gün kızı aynaya bakıp "bir domuz gibi çirkinim" dediğinde, o da kızına "sen Tanrı'nın dünyaya getirdiği en harika yaratıksın" diye cevap vermiş ve ne olmuş dersiniz? Kızı kapıyı çarptığı gibi odayı terk etmiş. Teselli etmek yerine biraz empati gösterip
"Bugünkü görüntünden hoşnut değilsin galiba?" diye sorabilirdim diyor...(Bir ebeveyn olarak, ben de Rosenberg'inkine benzer bir tepki verebilirdim ama o tepkiler bir işe yaramıyor gerçekten)
Empati hakkında;
"Tavsiyede bulunmadan veya tavsiye istemeden önce sorun", "Bunu istiyorlar mı?"
"Durumu düzeltmemiz ve diğerlerinin kendilerini iyi hissetmelerini sağlamak için bir şeyler yapmamız gerektiğine inanmak, kendimizi o ana vermekten alıkoyar. Kendini ana vermek, anda hazır bulunmaktır. Karşımızdakine ve onun yaşadıklarına kendimizi tamamen vermektir. Önemli olan, karşıdakinin içinde neler olup bittiğine, yani o anda ne hissettiğine ve nelere ihtiyacı olduğuna duyarlı olabilmektir.
Eğer insanların sizin hakkınızdaki düşüncelerine odaklanmak yerine neye ihtiyaç duyduklarını duyabilirseniz, onları daha az tehditkar bulursunuz. "
gibi dikkate değer sözleri var.
Rosenberg'in de bahsettiği gibi; anladıklarımızı kendi sözlerimizle karşımızdakine geri yansıtmak da, iyi bir empatik iletişim kurma şekli. Gerçekten doğru duymuş muyuz, teyitleşmekte fayda var.
Kendine Empati: Bana göre de kitabın en can alıcı kısmı burası. Kendimizle iletişimimiz nasıl? Kendimizle şiddet dolu bir iletişimimiz varsa, başkalarına karşı şefkatli olmamız zor.
Rosenberg diyor ki; İçimizde yargılayıcı bir diyalog varsa, ihtiyaçlarımızdan uzaklaşır, onlara yabancılaşırız ve dolayısıyla da, bu ihtiyaçları karşılayacak şekilde harekete geçemeyiz. Depresyon, kendi ihtiyaçlarımıza yabancılaştığımızın bir göstergesidir.
Kendimize şefkatli olmak için;
-Kendimizi yargılamadan; pişman olduğumuz bir davranışın bizde uyandırdığı duygularla ve karşılanmamış ihtiyaçlarımızla bağlantı kurmamızı öneriyor. (Bir yas tutma ve kendimizi bağışlama süreci)
-"Kendimize şefkat göstermenin önemli bir yöntemi; korku, suçluluk, utanç, görev veya zorunluluk duygularına odaklanan seçimler yerine, sadece yaşama katkıda bulunma arzumuzdan kaynaklanan seçimler yapmaktır. Davranışımızın ardındaki hayatı zenginleştirme amacını fark ettiğimizde ve bizi harekete geçiren enerjinin arkasında yalnızca hem kendimizin hem başkalarının yaşamını güzelleştirmek isteği olduğunda, zor işlerin bile keyifli yanlarını görür oluruz."
Beni kitapta en çok etkileyen sözler bunlar oldu. Zira bu söylediklerine yürekten inanıyorum. Korku, suçluluk, görev veya zorunluluk duygusuyla hareket ettiğim durumlarda, yaşam enerjimin düştüğünü biliyorum. Böyle zamanlarda varoluşuma yeterince sahip çıkmadığımı düşünüyorum. O yüzden kendimle bağlantıda olmak, benim için çok kıymetli.
Kendimize şefkatimizi derinleştirebilmemiz için etkili bir alıştırma yapıyor kitapta. Ben de yaptım bu uygulamayı ve kendimle ilgili ilginç çıkarımlarda bulundum. Siz de yapmak isterseniz;
Mecburum'u Seçiyorum'a Çevirmek
1.adım: Yaşamınızda keyif almadan yaptığınız, yapmak zorunda olduğunuz her şeyi liste olarak bir kağıda yazın.
2.adım: Bu yaptıklarınızı mecbur olduğunuz için değil, seçtiğiniz için yaptığınızı yazın. (...yapmayı seçiyorum.)
3.adım: Seçiminiz ardındaki niyetle bağlantı kurmak için "Ben ...yapmayı seçiyorum, çünkü ... istiyorum." cümlesini tamamlayın.
Sonuçlardan oldukça etkilendim. Bazı zorunlu gördüğüm durumları, seçim olarak yazmakta zorlandım ama 3. adımda bağlantıyı kurduğumda, bu zorunluluğun aslında beni çok da üzmediğini gördüm. Neyi neden yaptığımı daha net görünce, kendime karşı hoşgörüm de arttı. Bazı konular içinse, gereksiz yere ne kadar enerji sarfettiğimi fark ettim, iyi bir hatırlatma oldu bana.
Kitap hakkında yazmaya başladığımda, tüm kitaptan bahsetmeyi düşünmüyordum ama konular birbiriyle ilintili olduğu için, ister istemez çoğu konudan bahsettim. Öfke konusuna burada girmiyorum, kitap ilginizi çekmişse, okursunuz zaten.
Sadece takdirle ilgili birkaç şey yazıp yazıyı sonlandıracağım. Zira kitabın bu bölümünde göz yaşlarımı tutamadım. Çoğu insan için takdirin yeterince takdir edilmediğini kitapta da gördüm. Çoğu kişi, ben de dahil, hep birşeyleri düzeltme ve iyileştirme derdinde yaşarken, yolunda giden şeyleri görmeyi ve kutlamayı atlayabiliyoruz. Ya da karşımızdakinin bu takdir hissiyatımızı bildiğini varsayıyoruz. Rosenberg'e göre, "harikasın, supersin" gibi övgü içeren takdirler de bir yargı içeriyor. Onun bahsettiği takdir daha çok şu şekilde; "Yaptığın şudur. Bu davranışınla şu ihtiyaçlarım karşılandığından şöyle hissediyorum." Örnek verelim, daha iyi anlaşılsın: " Leyla, çok teşekkürler, bu kitap kulübünü kurduğunda, umutlandım ve heyecanlandım çünkü farklı bakış açılarını duymaya ve düşüncelerimi paylaşmaya ihtiyacım vardı."
(Bu örnek benden oldu, isim farklı, olay gerçek:). Arkadaşım bu kitap kulübünü kurdu diye çok sevinmiştim ancak sevincimi kendi içimde yaşıyordum, arkadaşıma açıklamalı teşekkür ettiğimde, kendimi tamamlanmış hissettim.)
Rosenberg'in en sevdiğim yanı samimiyeti oldu. Burada kitapta verdiği örnekleri çok anlatmadım ama kitabı okuyunca siz de, insana yaklaşımını seveceksiniz diye düşünüyorum.
Yine onun sözleriyle yazıyı bitireyim:
"Evet, sözcükler gönülden geçen gerçekleri aktarmakta yetersiz bir araç olabilirler ama öğrendiğime göre"yapmaya değecek herhangi bir şey, yetersiz olsa da, yapılmaya değerdir"
2019'da yapmaya değeceğine inandığınız şeyleri hayata geçirmeniz dileğiyle,
Sevgiler,
Füs
